9 SES KONUŞMA PARTİTURUNUN BİLGİSAYARLA İCRASI ÜZERİNE
Mehmet NEMUTLU'nun 9 konuşmacı ve çeşitli enstrümanlar için 'Water is' adlı parçasının konuşma partiturunun bilgisayarla icrasını yapmış bulunuyorum. Şu anda oluşturduğumuz ses kaydının son rötuş aşamasındayız. Bu ses kaydı konser sırasında canlı icracılarla birlikte arkadan çalınacak.
Konuşma partituru ;
Water is taught by thirst.
istaught
by thirst
battles
gibi kelimelerden,
O_____ceans
Land_______
Mold_______
byLand______________________________
uzatmalar vb. gibi kelime deformasyonlarından,
th(ere)
O__
-(cea)n
sp'
s____p'
gibi hece deformasyonlarından,
p'
b'
s_______________
m______________
gibi phonemelerden ve bunların
b' b' b' b' b'b'b'
t't't' t't' t' t' t'
o o o oo ooo ooooo ooo oo o o o
gibi durağan, sıkışan ve açılan tekrarlarından
Pea İİIiiı::... ace
gibi kelimelerin uzuzatılarak dalgalı deformasyonlarından (ve tüm bu materyalin birbiriyle uyumlu ve çatışan birlikteliğinden) oluşan bir konuşma unsuru paletinden oluşuyor.
Bu konuşma unsurları şiir metnini de içerecek şekilde Mehmet Nemutlu tarafından ABD de çok sayıda konuşmacı kullanarak kayıt edilmiş. Bu kayıtlar doğal olarak her zaman aynı kalite ve doğrulukta yapılmamış. Bilgisayarla icra sırasında örneğin eksik kalan bir kayıta ilişkin seslendirmeyi ilgili şiir mısrasının bütünsel kaydından teknik olarak kopartarak oluşturmak zorunda kaldım.
Partiturun icrasında ilk karşılaştığım sorun, yaklaşık altı buçuk dakika, 406 saniye 406 ölçü 9 ses konuşmada boşlukların çok az olması nedeni ile 9 x 400 3600 ses örneğinin el ile mekanik olarak Mehmet Nemutlu'nun oluşturduğu ham örnek kayıtlardan alınıp çıktı ses kaydına nakledilmesi idi. Nitekim bu işe ilk olarak girişen genç arkadaş aşırı yük nedeni ile taahüt ettiği gibi işi tamamlayamadan, daha doğrusu ilk 36 saniyede bırakmak zorunda kalmış.
Peki sorun ne idi? Güçlüğün kaynağı ne idi? Sorun Mehmet Nemutlu'nun kullandığı isimlendirme metodundan kaynaklanıyordu. ZOOM134, ZOOM030 gibi kişiler arasında ayrım yapmayan soyut isimler yerine a0004_ocean, bi0055_by-b' gibi içerik ile ilişkiş adlandırma yöntemini kullanarak sorunu çözdük. Bu yöntem bilgisayar literatüründe content addressing -içeriğe uygun adresleme olarak adlandırılır. Content addressing partitura ilişkin ham seslerin çıktı ses kaydına naklini kolaylaştırdı. Tabii bu arada Mehmet Nemutlunun çok sayıda ham ses kaydını yeniden içeriklerine göre isimlendirmesi gerekti.
Yaklaşık bir aylık bir çalışma ile (diğer işlerimin yanında) ham sesleri çıktı ses kaydına nakledip, bu nakil sırasında muzikal olarak icra ettim... Aslında enstrüman çalan bir icracı da nota üzerinde yazılan işaretleri ses dünyasına nakletmiş olmuyor mu?
Çıktı ses kaydının icrası sırasında önemli bir sorun clip'ler, yani bilgisayarın oluşturabileceği ses şiddetinin üstüne çıkma durumlarıydı. Bu canlı icracının bir cümleyi baştan fazla gür olarak başlatıp doruk noktasında enstrümanın gücünün sınırına denk gelmesi ile aynı şeydir. Clip'leri yok etmek için ilgili bölümün ses şiddetini parçanın bütünlüğünü bozmayacak şekilde azltmak ve göreli bir yüksek gürlük noktası oluşturmak gerekir.
clipleri düzeltmek için oluştukları yerin bulunması gerekir. Bu da teknik olarak zordur. Bir diğer zorluk tek tek sesleri kontrol ettiğinizde clip bulamazsınız fakat 9 ses birden dinlediğinizde toplam etkide clip oluşur. Bu da canlı icrada orkestra fortesi ile enstrüman fortesi arasındaki sorunla aynıdır.
Ham ses kayıtlarının çıktı kaydına alınması basit bir nakil işlemi değildir. Tıpkı enstrüman çalan bir kişi gibi aldığınız ham örneği sesi, motifi gürlük, renk olarak ayarlamak zorunluluğu vardır. Örneğin eserin sonunda su sesi gibi foşu foşur o oo ooo vb seslerin kaydı fısıltı ile yapıldığı için çok zayıf kalmıştı. Bunların gürlüğünü, ve o bölümün gürlüğünü arttırdım. Bunun gibi vurgu isteyen, öne çıkartılması gereken yerleri 'taşırken' yani icra ederken değiştirdim, yorumladım.
9 ses konuşma partiturunun bilgisayarla seslendirilmesi bu nedenlerle bir icra eylemidir. İcracıların haklarına ilişkin Fikri ve Sınai Haklar Kanununun isim hakkı ve copyright hakları da bilgisayarla icraya geçerli olmalıdır.
Bu konuda canlı enstrüman icracılarından tek fark bilgisayar icrasının gerçek zamanda yapılmamış olmasıdır. Gelişmiş batı ülkelerinde izlemiş olduğum, kayıt edilmiş çeşitli hazır bantların canlı icrası ile ilgili olumlu ve ilerici yaklaşım bizde de benimsenmelidir.
